Bal arıları (Apis mellifera L.) ; en önemli tarımsal gıda ürünlerimizdendir. Yabani bitkilerin %90’ından fazlasının hayatta kalmasından sorumlu mucizevi canlılardır. Bal arıları olmadan badem, elma, çilek, kabak, brokoli, kavun, salatalık ve yonca gibi mahsuller yok olur.
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), insan tüketimi için yetiştirilen tüm ürünlerin % 71’inin arılara ve diğer tozlayıcılara bağlı olduğunu ön görmektedir. Bal arılarından, gıda takviyesi olarak kullanılan çeşitli maddeler de elde edilir. Bu maddelerden en çok bilinenlerden dört tanesi şunlardır; bal, propolis, polen ve arı sütü.
Ülkemiz ballı bitkiler florası bakımından çok zengindir. Monofloral ve polyfloral olmak üzere geniş bir bal çeşidi yelpazesine sahiptir. Bu zengin floraya sahip olan Türkiye, dünya bal üretimi bakımından Çin’den sonra 2. sıradadır. (114.000 ton üretim ) . Arılı kovan varlığında ise 7.947.687 adet ile dünya arıcılık konusunda söz sahibi ülkeler arasında 3. Sırada yer almaktadır. (FAO,2018)
Balın dışında diğer arı ürünleri olan polen, arı sütü, propolis, arı ekmeği(perga), arı zehiri ve apilarnil gibi ürünler katma değeri yüksek olup son zamanlarda gıda takviyesi olarak kullanılmasının yaygınlaşması bu ürünlere olan talebi, güvenirliğe olan ihtiyacı arttırmaktadır.
Ülkemizde varlık gösteren arı türleri ise şunlardır;
Kafkas arısı: (Apis mellifera caucasica G) ; Kafkas arısı, dünyada yaygın olarak yetiştiriciliği yapılan bal arısı ırklarından birisidir. Ana vatanı Kafkasya olarak bilinir. Ülkemizde Kuzeydoğu Anadolu’da yaşam alanı bulmuştur. Tescili alınmış ırklarımızdan birisidir. Ardahan, Artvin ve Kars illerinde dağılım göstermektedir. Doğu Karadeniz bölgesinde çeşitli varyasyonlara sahip Kafkas arısı geniş bir yayılıma sahiptir. Saf ırk olarak Ardahan, Posof, Camili, Borçka da muhafaza çalışmaları yapılmaktadır.
Anadolu arısı: (Apis mellifera anatoliaca M.) ; Türkiye’nin İç Anadolu Bölgesi’nin doğu batı istikametinde Eskişehir’den Sivas’a, kuzey güney istikametinde ise Çankırı’dan Niğde ve Nevşehir’e kadar olan bölgede dağılım gösterir. Renk bakımından İtalyan arısına benzer. Kışlama yeteneği yüksektir. Anadolu bozkırına uyum sağlamıştır.. Bal yapma düzeyi ortadır. Kendi içinde birçok ekotipe sahiptir.
Kıbrıs arısı: (Apis mellifera cypria) ; İtalyan arısına benzerlik gösterir. Buna rağmen çok daha küçük ve hırçın bir türdür. İtalyan arılarıyla melezleştirilerek değişime uğramışlardır.
Karniyol arısı: (Apis mellifera carnica) ; Trakya bölgesinde görülen arılar için Karniyol arılar denilir. Karniyol ırkından bazı ayrılıklar gözlenmiştir. Bazı araştırmacılar, Trakya bölgesindeki arı ırkını Anadolu arısının bir ekotipi olarak belirtmiş olsa da yapılan genetik çalışmalar sonucunda Karniyol ırkına daha yakın olduğu belirtilmiştir.
Muğla arısı: (Muğla ekotip) ; Ege Bölgesi’nin kuzey Çanakkale’den güneyde ise Kaş’a kadar sahili içine alır. Davranış ve morfolojik özellikler bakımından Anadolu arısından farklılıkları vardır. Akdeniz Bölgesi’nde ve Çukurova’da performansı iyidir. Hırçın, yavru üretimi fazla ve oğula meyilli bir arıdır.
Suriye arısı: (Apis mellifera syriaca) ; Bu ırk hırçındır. Hastalık ve parazite dayanıklıdır. Yavru üretimi yüksek sarı renkte bal arılarıdır. Ülkemizde Hatay ve civarında yayılım gösteren Akdeniz arısıdır.
İran arısı; (Apis mellifera meda) ; Ülkemizin Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde görülen Apis mellifera meda, İran’ın güneyinde yayılım gösteren bir bal arısıdır. Hırçındır. Oğul verimi orta düzeydedir.
Kaynak: Gülten Bulut (Ziraat Mühendisi)
